Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü’ne göre etik; “töre bilimi, çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü” şeklinde tanımlanmaktadır. Sosyal hizmet etiği ise etik sorunları çözme ve karar verme sürecinde sosyal çalışmacılara rehberlik eden düzenlemeler olarak bilinmektedir. Duyan’a göre, etik, neyin iyi neyin kötü olduğunu belirlemeye ve meslek uygulamasında nelerin yapılıp nelerin yapılmaması gerektiğini açığa kavuşturmaya yardımcı olan ilkeleri işaret etmektedir. Sosyal çalışmacıların mesleki değerlere dayanan etik kurallara sahip olduğunu belirten Duyan, etik ve değerlerin birbirleriyle yakından ilişkili olduğunu fakat aynı şey olmadığını ifade etmektedir (Duyan, 2014). Bu bağlamda sosyal hizmetin genel kabul görecek düzeyde nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği yönündeki tartışmalar da sosyal hizmet etiği kavramını gündeme getirmektedir.
Sosyal hizmet uygulamasında görev alan sosyal çalışmacılar, karşılaştıkları etik sorunlarda sosyal hizmetin etik kurallarını, mesleki ilke ve standartları dikkate almak zorundadır. Mesleki etiğini Sosyal hizmetin temeli olarak gören Amerikan Ulusal Sosyal Çalışmacılar Derneği (NASW), mesleğin geçmişinde sosyal çalışmacıların mesleki uygulamalarında çeşitli etik sorunlar yaşadığını belirterek bu sorunların çözümü için sosyal hizmet uygulamasında rehber olarak kullanılabilecek etik standartlar oluşturmuştur.
Sosyal çalışmacıların rollerini ve sorumluluklarını etik kurallar ve mesleki değerler çerçevesinde gerçekleştirdikleri bilinmektedir. Profesyonel bir meslek olarak sosyal hizmetin karar ve faaliyetlerinin merkezinde değerler ve etik ilkeler bulunmaktadır. Dolayısıyla sosyal hizmet kapsamındaki bütün kararlar ve faaliyetler müracaatçıların temel hak ve özgürlüklerini ihlâl etmeme ve ayrımcılık yapmama gibi ilkeler çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Bu bağlamda etik ilkeleri uygulayıcılara ışık tutarak yol gösterici bir rol üstlenmektedir (Ersoy Yılmaz, 2015).
Bu noktada sosyal hizmet mesleğini icra eden sosyal çalışmacıların müracaatçılara, meslektaşlarına ve diğer meslek elemanlarına, topluma yönelik etik sorumlulukları bulunmaktadır.
Sosyal çalışmacıların etik sorumlulukları, 1996 yılında NASW Delege Meclisi tarafından 1996 yılında onaylanmış, 2017 yılında ise revize edilmiştir (NASW, 2017; Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği).
NASW’ın belirlediği etik kurallara göre sosyal hizmet uzmanları insanlığın gelişimi için mesleki tutum, karar ve eylemlerinde aşağıda belirtilen temel ilkelerden hareket ederek hizmet verir (Sosyal Hizmet Sempozyumu, 2014):
1. Her insanın kendine özgü bir değeri vardır ve bu değer onun saygı görmesini gerektirir.
2. Her insanın, başkasının hakkını ihlal etmemek koşuluyla, kendisini geliştirme hakkı ve toplumun gelişimine katkı verme sorumluluğu vardır.
3. Her toplum, yönetim biçimi ne olursa olsun, tüm üyelerinin en üst düzeyde yararı için işlev görmeli; üyelerinin kendilerini geliştirmeleri için gerekli koşul ve olanakları sağlamalıdır.
4. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde ve kaynağını bu Bildirge'den alan diğer uluslararası belgelerde ifade edilen, bireylerin ve grupların temel insan haklarına saygı gösterilmelidir.
5. Sosyal hizmet uzmanlarının kendilerinin yardımına ve tavsiyesine gereksinim duyan herkese (cinsiyet, yaş, özürlü olma, renk, ırk, toplumsal sınıf, dil, din, siyasal görüş ve cinsel tercih durumuna göre ayrım yapmaksızın) mümkün olan en iyi hizmeti sunar.
6. Sosyal hizmet uzmanları mesleki tutum, karar ve eylemlerinde sosyal adaletsizlikle mücadele eder. Bu nedenle: · Özellikle incinebilir, baskı altındaki birey ve gruplarla birlikte ya da onlar adına toplumsal değişmeyi sağlamak için çaba gösterir; · Öncelikle yoksulluk, işsizlik, ayrımcılık gibi toplumsal sorunlarda odaklaşır; · Toplumsal sorunlara ilişkin bilinç ve duyarlılık düzeyinin yükseltilmesini amaçlar ve karar sürecine etkin katılımı sağlamak için çalışır.
7. Sosyal hizmet uzmanlarının nesnel olma, mesleki bilgi ve becerilerini geliştirme, uygulama yaptıkları alanlarda yetkin olma sorumlulukları vardır.
8. Sosyal hizmet uzmanları gizlilik, mahremiyet/özel hayatın korunması ve mesleki çalışmalarında elde ettikleri bilgiyi sorumlu bir biçimde kullanma ilkelerine uyar. Bu ilkelerle ülke mevzuatı arasında uyuşmazlık olduğu zaman bile gizlilik ilkesine bağlı kalır.
9. Sosyal hizmet uzmanları müracaatçılarıyla işbirliği içinde çalışır ve onları en üst düzeyde katılım için destekler. Müracaatçılarına çalışmalarının yararlarına ve 2 olası risklerine ilişkin bilgi verir. Çalışmalarında öncelikle müracaatçılarının yararını gözetir; bununla birlikte üçüncü kişileri de gözardı etmez.
10. Sosyal hizmet uzmanları müracaatçılarından, sonuçları onların yaşamlarını etkileyebilecek eylemlerin belirlenmesinde, kendileriyle işbirliğine girmelerini ve sorumluluk almalarını bekler. Yasal zorlamanın gerekli olabileceği durumlarda, bir tarafın sorununun çözümü ilgili diğer kişilerin aleyhine sonuçlar doğuruyorsa, tarafların beyanları dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir. Ancak, sosyal hizmet uzmanlarından yasal zorlamanın kullanılmasını en aza indirmesi beklenir.
11. Sosyal hizmet uzmanları terörizm, işkence ya da benzer yollara başvuran kişi, grup, siyasal güç veya diğer güç odaklarına doğrudan ya da dolaylı bir biçimde destek vermez veya kayıtsız kalmaz.
12. Sosyal hizmet uzmanları, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği'nce hazırlanan Sosyal Hizmet Mesleğinin Etik İlkeleri ve Sorumluluklarını kabul eder ve etik temele dayalı olarak karar verir.
Kaynakça
Duyan, V. 2014. Sosyal Hizmet: Temelleri, Yaklaşımları, Müdahale Yöntemleri. İstanbul: Sosyal Çalışma Yayınları.
Ersoy Yılmaz, S. 2015. Sosyal Hizmet Etiğine İlişkin Bir Değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. s. 122-136.
NASW. 2017. Code of Ethics.
https://www.socialworkers.org/About/Ethics/Code-of-Ethics/Code-of-Ethics-English Erişim tarihi: 12.12.2018.
Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği.
https://www.shudernegi.org/?pnum=42 Erişim tarihi: 12.12.2018.
Sosyal Hizmet Sempozyumu 2014. “Türkiye’de Adalet Sistemi ve Adli Sosyal Hizmet”.
https://shsempozyum2014.baskent.edu.tr/files/shuetiksorumlugu.pdf Erişim tarihi: 12.12.2018.
TUFED. 2017. Sosyal Hizmet Uzmanları İçin Etik Kılavuz.
https://www.shudernegi.org/FileUpload/ds644299/File/etik_kilavuz.pdf Erişim Tarihi: 12.12.2018.
