Mental sağlık sorunları yaşlı kişinin işlevlerini yerine getirebilme ve yaşamdan zevk alabilmesini engelleyebilir. Bu tip sağlık sorunları yaşlı kişinin işlevselliğini büyük oranda bozar. Pek çok fiziksel sağlık sorunu mental sağlığı, pek çok mental sağlık sorunu da fiziksel sağlığı etkiler. Fiziksel ve mental sağlık sorunları arasındaki çizgi yaşlılarda çok bulanık olabilir. Buna karşın fiziksel ve mental problemlere hem bütünsel hem de ayrıntılı bir bakış faydalı olabilmektedir.
Yaşlı kişileri etkileyen en önemli ve yaygın mental bozukluklar depresyon, anksiyete ve psikozdur. Bu sorunlar Alzheimer gibi demansa neden olan hastalıkların aksine etkin olarak tedavi edilebilir. Yakın zamanlı istatistiklere bakıldığında yaklaşık olarak her altı yaşlının birinde depresyon tablosunun görüldüğü söylenebilmektedir. Bu kişilerden bazıları yaşamlarının erken dönemlerinde de bir depresyon atağı geçirmişlerdir. Bazılarında ise yaşlılık dönemindeki depresyon deneyimledikleri ilk ataktır.
55 yaş ve üzerindeki kişilerin hemen hemen %20’si yaşlanmanın normal bir parçası olmayan mental sağlık sorunu yaşamışlardır. Prevelanslarına göre en sık mental bozukluklar anksiyete bozukluklarıdır (fobi, OKB, ağır bilişsel yetersizlik, depresyon). Şizofreni ve kişilik bozuklukları daha az görülür. Mental hastalıkları olan yaşlılar genellikle sağlık bakımı arama eğiliminde olmadıkları için yetersiz tanı alırlar. Ayrıca yaşlılarda mental bozukluklara bağlı semptomlar gençlerden farklı olarak daha çok organik yakınmalardır ve yanlış tanı alabilirler.
Mental sorunu olan yaşlıların sağlık desteğine başvurmasını engelleyen yaklaşımlar şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:
-
Stigma korkusu
-
Sorunun yadsınması
-
Sağlık bakımına erişimde zorluk
-
İşbirliği ve koordinasyon yetersizliği
-
Tedavi ücretinden endişe etmek
-
Servislerde kayıplar
-
İşgücü yetersizliği
-
Hasta destek sistemlerinin yetersizliği
Yaşlı Hastalarda Depresyonun Görünümü
Depresyon kişinin günlük işlevlerini yapmasını engelleyen aşırı üzüntülü ruh durumudur. Üzücü bir olay, bir kayıptan sonra ya da görünür bir neden olmadan gelişebilir. Olağan kederden farklı olarak depresyonda günlük etkinlikleri yapmada isteksizlik vardır. Ayrıca depresyon tablosunda duygusal boşluk ya da arzu eksikliği vardır. Depresyon pek çok bedensel bulgularla da ortaya çıkabilir.
Depresyon yaşlıda derin umutsuzluk ve değersizlik duyguları olduğunda yaşamı tehdit eder. Depresyon duygulanım alanında çökkünlük, ilgisizlik, isteksizlik, zevk alamama, davranışlarda yavaşlama, karamsarlık, değersizlik, suçluluk, pişmanlık düşünceleri, uyku, iştah gibi psikofizyolojik işlevlerde bozulma ve cinsel isteksizlik ile seyreder. Semptomların görülme sıklığı, şiddeti ve zamanına göre farklı tipleri vardır.
Depresyon Tipleri
Majör depresyon:
En az 2 hafta sürer. Sevdikleri birinin ölümü sonucu gelişebilir ve her yıl dönümünde tekrarlayabilir.
Psikotik depresyon: Majör depresyonun daha ağır bir formudur. Gerçekle bağ kesilir. Halüsinasyonlar ve delüzyonlar olabilir.
Mevsimsel afektif bozukluk: Yılın bazı zamanlarında ortaya çıkar.
Genellikle Kasım ya da Aralıkta başlar, şubat ya da martta sona erer.
Distimik bozukluk: Depresyonun daha hafif tipidir. İçin için devam eder ve en az iki yıl sürer. Distimik bozukluğu olan çoğu yaşlı kişi majör depresyona girmez.
Bipolar bozukluk: Manik depresif bozukluk olarak da adlandırılır. Mani ve depresyon atakları ile seyreder. Gençlerde depresyon atakları yaşlılarda mani atakları daha yoğun olur. Mani dönemleri boyunca kişiler coşkun olmaktan çok rahatsız edicidirler.
Depresyonun Nedenleri
Farklı görüşler mevcut olsa da depresyonun nedeni net olarak bilinememektedir. Beyinde önemli rol oynayan mesaj taşıyıcı bazı nörotransmitterlerde dengesizliğin depresyona neden olduğu düşünülmektedir. Bazı kişilerde duygusal olarak çok stresli yaşam olayları tetiği çekebilmektedir:
-
Sevilen birinin ölümü
-
Önemli bir ilişkinin sonlanması
-
Alışılmış çevrenin kaybı
-
Komşulardan uzun süreli uzaklaşma
-
Devam eden yoksulluk, kötüleşen kronik hastalıklar, bağımsızlığın kaybı, sosyal destek yokluğu sinsi seyreden depresyona neden olur.
Depresyon bazen bedensel bir bozukluk sonrası gelişir. Kanser, kalp krizi ve yetersizliği, hipotiroidi, hipertiroidisi olan hastalar arasında yaygındır. İnme, demans ve parkinson hastalığı gibi sinir sistemi hastalıkları olan kişilerde daha sıktır. Anksiyete gibi diğer mental bozukluklarla birlikte olabilir. Bazı ilaçlar (ör. Steroid, digoksin, opiyatlar, antihipertansif ilaçlar) depresyona neden olabilir. Alkol ya da ilaç kötüye kullanımı bazı kişilerde depresyon gelişimine neden olabilir.
Yaşlıda Depresyonun Semptomları
-
Aşırı üzüntü
-
Duygu yokluğu ya da boşluk duygusu
-
Önceden severek yapılan etkinliklere ilgi kaybı ya da hoşlanmama
-
Evde ya da işte gündelik etkinlikleri yapamama
-
Uykuya dalmada bozukluk, uyanık kalmada bozukluk, erken uyanma
-
İştah kaybı, anoreksiya ya da aşırı yeme
-
Konsantrasyon ve bellekte zorlanma
-
Umutsuzluk, değersizlik ve suçluluk duyguları
-
Halsizlik, yorgunluk, tükenmişlik duygusu
-
Semptomlar genellikle sabah daha kötüdür.
-
Ölüm ve intihar düşünceleri (Ölme isteği ya da ölmüş olmayı dileme)
-
Gerçekle bağlantının kopması (ağır depresyonlu kişilerde)
-
Bipolar depresyon semptomları olan kişilerde aşırı sevinçlilik ve coşku olabilir.
-
Başka kişilerin dikkatini çekecek kadar yavaş hareket etme ya da konuşma
-
Ölmenin ya da kendine zarar vermenin daha iyi olacağını düşünme
YAŞLI KİŞİLERDE DEPRESYONA TANI KOYMAK PEK ÇOK NEDENLE ZORDUR
Yaşlı kişiler çalışmadıkları ve sosyal etkileşimleri daha az olduğu için semptomlar fark edilemeyebilir. Bazı kişiler depresyonun bir zayıflık olduğuna inanır ve yakınmalarını söylemek istemez. Duygulanım yokluğu depresyon olarak yorumlanmayabilir; aldırmazlık olarak yorumlanır. Semptomlar bir başka hastalığa atfedilebilir.
Tarama için kullanılan testler:
-
PHQ 2
-
Geriyatrik depresyon skalası
-
Tarama için kullanılan diğer testler:
-
Zung Self-Assessment Depression Scale,
-
Beck Depression Inventory,
-
General Health Questionnaire [GHQ],
-
Center for Epidemiologic Study Depression Scale [CES-D]).
DEPRESYON TEDAVİ EDİLEBİLEN VE YÖNETİLEBİLEN BİR DUYGUDURUM BOZUKLUĞUDUR
Bu tabloyu bir zayıflık ve güçsüzlük olarak görmektense profesyonellerin, aile üyelerinin ve arkadaşların yaşlıya destek olması, anlayışlı ve sabırlı olması gerekir. Depresyon tablosu tedavi edilmediğinde bilişsel ve fiziksel sorunlara, aktif ve pasif intihar davranışlarına sebep olabildiği için dikkatle takip edilmelidir. Farmakolojik tedavi uygulandığında ilaç yan etkilerine dair aile üyeleri ve yaşlı bilgilendirilmelidir.
