Ülkemizde hemşirelik mesleğinin tarihsel gelişimi

Türkiye'de hasta bakımı çok eski tarihlere dayandığını ifade eden Öğr. Gör. Ayşegül Kocadereli, "Ortaçağ döneminde hüküm sürmüş Selçukluların hasta bakımına büyük önem verdiği, şifahaneler açtığı ve develeri seyyar hastane gibi hazırlayarak tüm topluma sağlık ve bakım hizmeti ulaştırmaya çalıştıkları bilinmekte olup bu şifahanelerde kadın ve erkek personelin çalıştıkları bilinmektedir" dedi. 

Öğr. Gör. Ayşegül Kocaderili, Florence Nightingale’in tüm dünyaca bilinmesinin ve hemşirelik mesleğinde öncü kabul edilmesinin sebepleri Kırım Savaşı sırasında verdiği sağlık ve bakım hizmeti ile ölüm oranlarını %42’ den %2’lere düşürmesi ve İstanbul Selimiye Kışlasında yaralı yatmakta olan Türk, İngiliz ve Fransız askerleri arasında ayrım yapmadan aynı şefkat ve fedakârlıkla hizmet verdiğini açıkladı.

"HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELERİN ÖNCÜLERİDİR"

"Bunun öncesinde ülkemizde 1843 yılında yetişkin kadınlara, usta çırak yöntemiyle iki yıl süreli ebelik eğitimi başlatılmıştır ve 1845 yılında ise İstanbul’daki Tıp okulunun bir köşesinde, iki yıllık kurslarla erkeklerden oluşan bir grup sağlık personeli yetiştirilmeye başlanmış ve küçük cerrahlar adı verilen bu sağlık memurları halk sağlığı hemşirelerinin öncüleridir."

"Sağlık alanında ortaya çıkan zorlayıcı gelişmeler, yataklı sağlık kurumlarının açılması, Türk hekimliğinin ilerlemesine rağmen hastalara bakacak eğitimli ve bilgili personelin olmayışı bazı hekimlerimizi bu konuda çalışma yapmaya yönlendirmiştir."

"1907 yılında Londra’daki Kızılhaç’ın Washington Kongresi’ne Türk delege olarak katılan Dr. Besim Ömer Paşa ve Dr. Nihat Reşat Belger, orada Florence Nightingale ile tanışarak hemşireliğin bir meslek olduğunu ve branşlara ayrıldığını gözlemişler ve Yurda dönüşlerinde, Besim Ömer Paşa Kızılay Cemiyeti’ni (Hilal-i Ahmer) uyararak, ülkenin hemşirelik mesleğine olan gereksinimini dile getirmiş ve bir Hemşire okulunun açılmasının zorunlu olduğunu belirtmiştir. Böylelikle Hilal-i Ahmer cemiyeti tarafından ilk defa 1911 yılında İstanbul’un Kadırga semtindeki Hastanede 6 ay süreli gönüllü hasta bakıcı kursu açılmış olup bu kursta ilk dersi Prof. Dr. Besim Ömer Akalın vermiştir."

"Bu kurslara tanınmış ailelerin kızları katılmıştır. Kursları bitiren Safiye Hüseyin (Elbi), Kerime Salahar, Münire İsmail gibi Türk hanımları; ilk kez 1912 yılında Balkan Savaşlarında gönüllü olarak yaralı askerlerin bakımına katılarak büyük fedakârlıklar göstermişler ve Türk kadını hastanelerde de çalışmaya başlamıştır." 

1920 yılında, Hastabakıcı dershanesi adı altında Amiral Bristol Sağlık Meslek Lisesi açılmış olup aynı yıllarda açılan Amerikan Hastanesi okulun uygulama yeri olmuştur ve Amerikalılara hizmet etmek amacıyla Amerikalılar tarafından açıldığını ifade eden Kocaderili, "Eğitim süresi başlangıçta 2 yıl 6 ay iken, 1929 yılında 3 yıla, 1954 yılında da 4 yıla çıkarılarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmış ve sağlık meslek lisesi denkliği kazanmıştır" dedi.

Cumhuriyet Döneminde açılan ilk hemşire okulu ise İstanbul’da açılan Kızılay Hemşire Okulu olup İstanbul’un Aksaray semtindeki Kazasker Ali Bey konağı okul haline getirilerek 21.02.1925 tarihinde eğitimlere başlandığını belirten Kocaderili açıklamalarına şu şekilde devam etti: "Prof. Dr Besim Ömer Akalın’ın bu okulun açılmasında büyük katkıları olmuştur. Kızılay Hemşire Okulu’nun müdürlüğüne de Gureba Hastanesi Baştabibi Dr.Ömer Lütfü Eti getirilir. Eğitim süresi iki yıl üç ay olan bu okula kabul şartları, okur-yazar, iyi ahlak sahibi ve vücutça sağlam olmaktır. Okul ücretsiz olup 1936 yılında bu okula, ortaokul mezunları alınmaya başlanmış ve eğitim süresi üç yıla, 1958'de dört yıla çıkarılmıştır. Kızılay Hemşirelik Lisesi 2004-2005 ders yılında tamamen kapatılmıştır"

Kocadereli, "1933 yılında, gönüllü hemşireler tarafından İstanbul’da “Türk Hastabakıcılar Cemiyeti” kurulmuştur ve Cumhuriyet ile birlikte Hemşirelikte yaşanan gelişmeler ve örgün olarak hemşirelik eğitimi almış hemşirelerin çabaları ile 1943 yılında yeniden düzenlenerek Türk Hemşireler Derneği adını almıştır. Günümüzde Türk Hemşireler Derneğinin birçok ilde şubesi vardır. 13 Haziran 1949 tarihinde de Uluslararası Hemşireler Konseyine (ICN- International Council of Nurses) üye olmuştur"

1939 yılında ilk Askeri Hemşire Okulu Ankara’da Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak açıldığını ancak parasal sıkıntılar sebebiyle 1947 yılında kapatılmış ve öğrenciler Kızılay Hemşire Okulu’na nakledildiğini ifade eden Kocadereli," 1972-73 ders yılında Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde tekrar hemşire okulu açılmıştır. 1943 yılında Verem Savaş Derneğinin İstanbul Erenköy’de tüberküloz hemşiresi yetiştirmek amacı ile açtığı hemşirelik okulu ilk açıldığında öğretim süresi 2 yıl iken daha sonrası Sosyal Sigortalar Kurumuna bağlanarak öğretim süresi 4 yıla çıkarılmış ve adı SSK Sağlık Meslek Lisesi olmuştur. 1946’da Sağlık Bakanlığı’nın Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde, 1947’de Şişli Çocuk Hastanesinde hemşire-laborant okulu açılmıştır. 1949’da Ankara, 1952’den 1976 ya kadar İzmir, Erzurum, Trabzon, Sivas ve diğer birçok ilde Sağlık Koleji açılmıştır.  Bu sağlık kolejlerinde açılış amacına göre hemşire,  laborant ve ebe yetiştirilmiştir. Ortaokula dayalı ve 3 yıl olan bu okulların öğretim süresi 1958 de 4 yıla çıkarılmıştır" belirtti.

"Mezun hemşirelere 1952 yılında Dünya Sağlık Örgütünün Yardımı ile Hemşire Tekamül Kursu açılmış olup bu kurslarda görgü, bilgi ve becerilerini pekiştirmek, üst düzeye çıkarmak amaçlanmış olup bu kurslarda Talim Hemşiresi, Yönetici Hemşire ve Halk Sağlığı Hemşireleri yetiştirilmiştir.
Sağlık Bakanlığı dışında da bazı Üniversiteler kendi ihtiyaçlarını karşılamak için hemşire kolejleri açmıştır."

"1968 yılında Sağlık Eğitim Enstitüsü açılmış olup bu enstitüye Gevher Nesibe adı verilmiştir. Bu Enstitünün kurulmasındaki amaç hemşirelerin bilgilerini arttırmak, görüşlerini geliştirmek, öğretmen ve yönetici olarak yetişmelerini sağlamak, hemşireliğin özel bir dalında uzmanlaşmalarını ve meslekte iyi yetişmiş eleman sayısını arttırmak olmuştur. Sağlık Yüksek Okulları açıldıktan sonra burada eğitim verilmeye son verilmiştir. 1976 yılından sonra tüm Sağlık Kolejleri ortaokuldan sonra 4 yıl olmuş ve Sağlık Meslek Lisesi olarak adlandırılmıştır."

Ülkemizde Üniversite düzeyinde ilk açılan Hemşirelik Yüksekokulu ise 1955 yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokuludur. Bu Üniversite’ nin açılmasından sonra,1961 yılında Ankara'da Hacettepe, İstanbul'da Florence Nightingale, 1982 yılında Atatürk ve Cumhuriyet Üniversiteleri, 1985 yılında “Muvazzaf Askeri Yüksek Hemşire" yetiştirmek üzere Gülhane Askeri Tıp Akademisi açılmıştır. Daha sonraki yıllarda Marmara, Dokuz Eylül, Gazi Üniversiteleri, Vakıf Üniversitelerine bağlı Hemşirelik Yüksek Okulları açılmış olup günümüzde birçok Üniversitede Hemşirelik Eğitimi üst düzeyde verilmektedir. Hemşirelik Yüksekokullarının eğitim süresi 4 yıl olup, mezunlarına “Hemşirelikte Lisans" diploması verilmektedir.

1985 yılında üniversitelerin bünyesinde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları açılmış olup Ön Lisans Programı adı altında süresi 2 yıl eğitim veren okullar açılmıştır. 1991 yılında Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Hemşirelik Ön lisans Programı sağlık meslek lisesi mezunlarının devam edebilecekleri bir program olarak açılmıştır.

"1996 yılında bakanlar kurulu kararıyla (resmi gazete: 2.11.1996/22805), Sağlık Yüksekokulları açılması kararlaştırılmış, Sağlık Bakanlığı ile YÖK arasında yapılan protokol ile sağlık meslek liseleri, sağlık hizmetleri meslek yüksekokulları, Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi, hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu programına öğrenci alınmasına son verilmiştir."

"Yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim ülkemizde ilk kez Hacettepe Üniversitesinde 1968 yılında yüksek lisans ve 1972 yılında doktora programları açılarak başlanmıştır. Yüksek lisans ve doktora programları hemşirelikte sekiz anabilim dalında yürütülmekte ve günümüzde birçok üniversitenin yüksek lisans ve doktora programları açılmıştır. Bu tarihlerden itibaren meslekte bilim uzmanlığı (Msc) ve doktor (PhD) ünvanları verilmeye başlandı. İlk profesör ünvanını 1978’de Hacettepe Hemşirelik Yüksekokulundan Eren Kum hocamız almıştır."

Doktora Programları Hacettepe Üniversitesi, Ege Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale, Marmara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi,  GATA Hemşirelik Yüksekokullarında ve diğer birçok Üniversitede yürütülmektedir.Tüm mesleğimize emek veren hemşirelerimizi ve hemşirelerimizin yetişmesinde emeği olan hocalarımızı saygıyla anıyorum.