Hemşirelik mesleğinin değişen ve gelişen rolleri

Hemşirelik mesleğinde yaşanan değişimler ve gelişmeler günümüzde tartışılan bir konudur. Toplumsal sorunlar nedeniyle sağlık bakım gereksinimleri ve sağlık politikaları sürekli değiştiği için hemşireliğin işlev ve rolleri de değişmekte ve bu roller hemşirelik mesleğinin gelişmesine ve profesyonelleşmesine katkı sağlamaktadır. İşlev ve rollerin değişmesine karşın hemşirelik hizmetleri birey ve toplumun temel gereksinimlerine yanıt verme ilkesini sürekli olarak korumaktadır.
Yakın zamana kadar hemşirenin tek rolü hasta bakımı olarak algılansa da bu hemşirelerin sadece temel rolüdür. Günümüz sağlık hizmetlerindeki değişim hemşirelik mesleğindeki rol ve sorumlulukları değiştirerek hemşirelere yeni bağımsız roller eklemiş ve beraberinde belirli bir alanda uzmanlaşma ve özel dal hemşireliği kavramını gündeme getirmiştir.

Günümüzde hemşirelik mesleğinin gelişimiyle yaşanan bağımsız rollerindeki artış hemşireliğin modern rol tanımlarında da önemli gelişmelere neden olmuştur. Bugün hemşirelik mesleği için bağımlı veya bağımsız 13 Modern Rol tanımlanmaktadır. Hemşireliğin Modern Rolleri literatür bilgisi doğrultusunda şöyle sıralanabilir;
Bakım verici rolü:  Hemşirenin temel rolü bakımdır ve iyileşme süresi boyunca hastanın yeniden sağlığını kazanması için yardımcı olur. Bakım verici rolünde hemşire, sağlığı geliştirmek için hastanın bio-psiko-sosyo-kültürel olarak ihtiyaçlarını belirler ve hastalık sürecine özel bakım planı oluşturup uygulayarak iyilik durumunu yeniden kazanmasını sağlar. Bakım verici rol hemşirelik rolleri arasında hemşirelerin en bağımsız oldukları roldür.

Eğitici rolü: Hemşirenin eğitici rolü sadece hastayı değil tüm toplumla ilgilidir. Hemşire birey, aile ve toplumun sağlığını korumak ve geliştirmek, doğru sağlık davranışını kazandırma ve geliştirme konularında planlı eğitim verir. Gerekirse hastayı yeni yaşam biçimine yönlendirecek şekilde eğitir ve hastanın bu yeni yaşam biçimini anlayıp anlamadığını kontrol eder. Hemşire toplumun yanı sıra meslek adaylarını, meslektaşlarını ve sağlık personelinin eğitimini de üstlenir.
Araştırıcı Rolü: Hemşire, hastanın bütüncül bakımını yaparken hastayı daha iyi duruma getirebilmek için araştırmalar yapar. Yaptığı araştırmalar sonucunda bakımı uygular ve değerlendirir. Bunu sadece akademisyenler değil klinik hemşireler de yapar. Hemşirelik araştırmaları hastaya verilen hizmet kalitesini ve mesleğin bilimsel etkinliğini arttırır.
Yönetici Rolü: Hemşirelerin yönetici rolü öncelikle hastasının bakımının yönetilmesini kapsasa da içeriğinde eğitim etkinlikleri, iletişim ve kliniğin işleyişinin yönetilmesi de bulunmaktadır. Hemşire uygulama ortamındaki kaynakları yönetir, bireysel kaynakların etkili kullanılmasını sağlar, aktiviteleri koordine eder ve sağlık kurumunu bireye, bireyi de kurumuna karşı temsil eder. Bunlara ek olarak sağlık ile ilgili kurumlarda ve sağlık eğitim kurumlarında hemşirelik hizmetlerini ve eğitimini yönetir. Tüm hemşireler iyi yönetici becerilerine sahip olmalıdır.
Karar Verici Rolü: Karar verici rol her ne kadar hemşirenin bağımsız rolleri arasında yer alsa da bakım planına karar verirken hasta ve ailesini de dâhil etmelidir. Hemşireler bakım planını veya tedaviyi programlarken kritik düşünerek hastanın tıbbi durumunu, ailenin beklentisi ve olanaklarını, sağlık ekibinin görüşünü dikkate almalı ve karar verme becerisini kullanmalıdır.
Savunucu Rolü: Hemşire, hasta savunucu rolünde, hastayı yapılacak her işlem ile ilgili bilgilendirir ve onam alır, karar vermesinde yardım eder, hastanın kendisini ifade etmesine ve haklarının korunmasına yardım eder. Hastaya fiziksel ve psikososyal olarak güvenli bir ortam sağlar ve hastaya yönelik cinsel kötüye kullanım varsa önler. Sağlık personelinin hastanın çıkarları için çalışmasını içerir. Temelinde insan hakları ve hasta hakları vardır ve etik değerlerle yakından ilişkilidir.
 
İletişim ve Koordinatörlük Rolü: Hemşire hasta ve ailesini anlamak, onların kendini iyi hissetmesini sağlamak ve bakım ve tedavi sürecinde hastanın gereksinimlerini karşılayabilmek için iletişim becerilerini iyi kullanması çok önemlidir. Hemşire hasta ve ailesinin yanı sıra diğer sağlık profesyonelleri, meslektaşları, hemşirelik, tıp ve diğer sağlık mesleklerinin öğrencileri ile sürekli iletişim halinde olup koordinasyonu sağladığı için iyi iletişim becerisine sahip olması gereklidir.
 
Rehabilite Edici Rolü: Rehabilitasyon, doğuştan ya da sonradan hastalık, kaza ya da yaralanma nedeniyle bir kısım yeteneklerini kaybetmiş bireyi tıbbi, psikolojik, sosyal ve mesleki yönlerden mümkün olan en iyi düzeye ulaştırarak kendine, ailesine, topluma daha yararlı olmasını sağlamayı amaçlayan, onun geride kalan potansiyelini en üst düzeye çıkaran tedavi ve eğitim sürecidir. Hemşire olumlu iletişim kurma, iyi bir dinleyici olma becerisine sahip olup aile üyelerinin endişelerine duyarlılık göstermeli ve hastanın fonksiyonel durumunu değerlendirme yoluyla ailenin ve hastanın sorunlarını saptayabilmeli, çözümleyebilmeli ve endişelerini gidermeye yardım etmelidir. Bireyin var olan potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için hem aileye hem de hasta bireye eğitim vermelidir.  Hemşire rehabilite edici rolünde iyi ve olumlu iletişim kurabilmeli, iyi bir danışman ve eğitmen olmalıdır.
Rahatlatıcı Rolü: Rahatlatıcı rolü doğrultusunda hemşire tedavi ve bakımı programlayıp uygularken hastanın gereksinimlerini saptayarak uygulama yapar özellikle gereksinimlerini kendi karşılayamayan bireylerin gereksinimlerini karşılayarak rahatlamasını sağlar. Uzun süre hastanede yatan hastalar için kendilerini en iyi hissedecekleri ortam yaratılmalıdır ancak bu yürütülen etkinliklerde karar alma bazen hemşireye bazen kuruma bazen de diğer ekip üyelerine ait olabilir.
Tedavi Edici Rolü: Tedavi edici rol hemşirelerin bağımlı rolleri arasındadır. Hemşire doktor tarafından belirlenen tedavinin uygulanmasından sorumludurlar. Ancak bazı sertifika programlarına katılan hemşirelerin kendi uzmanlık alanlarında bağımsız rolleri de vardır. Örneğin sıcak soğuk uygulamalar, masajlar, solunum egzersizleri, postural drenaj gibi bazı tedavi işlemlerinde hemşireler kendileri karar verebilirler. Bazı ülkelerde de uzman hemşirelerin belirlenen bir kısım ilacı hastanın tanısını hekim tarafından konulduktan sonra ve yine hekim denetiminde yazdığı bilinmektedir.
Kariyer Geliştirici Rolü: Hemşirelerin kariyer geliştirme rolü bağımsız bir hemşirelik rolüdür. Hasta/ sağlıklı bireye en iyi bakımı ve tedaviyi vermek için mesleki uygulamalar ile ilgili kendilerini ve kariyerlerini sürekli geliştirmelidirler. Kariyer geliştirici rolün hemşirelik mesleğine pozisyon, statü, prestij,  yetki, güç ve bağımsızlık kazandırması açısından önemi büyüktür. Hemşire bu rolüyle çalışmalar yaparak yasal ve idari düzenlemeleri etki yapabilir ve toplumdaki hemşire algısını olumlu hale getirebilir.
Özerk ve Sorumluluk Sahibi Olma Rolü: Özerklik bir mesleğin belirlenmiş yetkileri ve sorumlulukları dâhilinde mesleki uygulamalarla ilgili kararları alırken kendi insiyatifleriyle almalarıdır. Sorumluluk ise bir işi üstlenmektir. Ülkemizde hemşirelerin özerkliğinde problemler yaşanmaktadır. Kurumsal işleyişteki problemler, yeterli hemşirelik kadrosu verilmeyişi veya hemşirelerin eğitim düzeyindeki farklılıklarına rağmen aynı yetkilere sahip olmaları özerklik çatışmalarına sebep olabilmektedir. Hemşirelerin özerk ve sorumluluk sahibi olma rolü ülkemizde hala tartışılan bir konudur.
Danışman Rolü: Hemşire danışman rolü doğrultusunda birey, aile ve toplumun sağlığını koruma ve geliştirme, yaşam kalitesini arttırma, hastalığa bağlı sorunlar ile baş etme ile ilgili kendi olanaklarını, kaynaklarını tanımaları ve kullanmaları konusunda danışmanlık etmektedir. Bu rol aynı zamanda iletişimci ve eğitimci rollerini de içinde barındıran bağımsız bir roldür.