AHPGS(Accreditation Agency in Health and Social Sciences)
17 Eylül 2020 Perşembe
Ekstravazasyon ve hemşirelik girişimleri
Ekstravazasyon, IV (intravenöz) yolla verilen ilacın damar dışına çıkması olarak tanımlanır. İlacın doku içine sızmasına bağlı olarak kızarıklık, ödem, ülserasyon, nekroz ve ağrı gelişebilir. Bazı durumlarda oluşan ülserasyon geri dönüşümsüzdür.
Ekstravazasyon, özellikle antineoplastik tedavide önemli bir sorun olup gerekli önlemler alındığında önlenebilir.
Klinikte çalışan hemşirelerin mesleki deneyimi (gelişmiş el manüplasyonu) ekstravazasyon konusunda önem taşımaktadır. Ayrıca hastaların damar yapısı özellikleri (kaygan, hareketli ve ince damarlarda risk yüksektir), ateroskleroza yol açan hastalıkların varlığı (Diyabet, Raynaud hastalığı, Nöropatiler vb.) riski arttırmaktadır.
Ekstravazasyonun önlenebilmesi için öncelikle kemoterapi uygulayan hemşirenin damar yolu açımı, ilaç özellikleri, acil müdahale konusunda bilgili, deneyimli olması gereklidir. Uygulama için özellikle el bileği ve el sırtındaki damarlar tercih edilmemelidir. Ekstravazasyon durumunda bu bölgeler ekstremitelerde hareketi kısıtlayacaktır. En uygun bölge olarak ön kol tercih edilmelidir.
Son zamanlarda sıkça kullanılmış damarlardan ilaç uygulanmamalı (son 2 gün içerisinde), uzun sürecek ilaç uygulamalarında mutlaka esnek plastik kanüller kullanılmalı, kanülün girişi bantlarla görülmeyecek şekilde kapatılmayıp, şeffaf bantlarla gözlem kolaylaştırılmalı, damar yolunun açık olup olmadığı salin solüsyon verilerek kontrol edilip emin olunduktan sonra ilaç verilmeli, infüzyon başladıktan sonra ise özellikle vezikant ve iritan ilaç veriliyorsa 5-10 dk’da bir damaryolu kontrol edilerek ekstravazasyon belirtileri gözlemlenmelidir.
Kanülden kanın geri gelip gelmediği sık sık kontrol edilmelidir. Hasta çocuk, yaşlı ise çok daha dikkatle izlenmelidir. Kemoterapi öncesinde-sonrasında damar yolu hidrasyon sıvısı verilerek yıkanmalıdır. (Örn: %0.9’luk serum fizyolojik ya da %5 dextroz 10-20 cc verilerek yapılmalıdır). Tüm önlemlere karşın ekstravazasyon geliştiyse mutlaka kaydedilmelidir.
Ekstravazasyon geliştiğinde IV kanül çıkartılmadan infüzyon durdurulmalı ve damar dışına kaçan ilaç aspire edilerek miktarı belirtilmelidir. Bölgeye basınç yapılmadan kalemle işaretleme yapılmalı, bir an önce hekime haber verilmelidir. Sonrasında spesifik önlemler alınmalı, ekstremite eleve edilmelidir.
Ekstravazasyonda kayıt bilgileri dikkatlice tutulmalıdır. (Hastanın adı-soyadı, uygulanan ilaç ve miktarı, komplikasyonun gelişme saati ve tarihi, hastanın yakınmaları, görülen belirtiler, oluşan lezyonun fotoğrafı ve yapılan hemşirelik yaklaşımları özenle kaydedilmelidir).
