Hipertansiyon Ve Egzersiz

Dünya çapında erken ölümlerin en önemli önlenebilir nedenlerinden biridir ve görülme sıklığı giderek artmaktadır. Hipertansiyon ile ilgili geleceğe dair yapılan tahminlere göre 2025’te dünya nüfusunun yaklaşık yarısının güncel kılavuzların hipertansiyon sınırları içine gireceği öngörülmektedir. Yapılan çalışmalar Türkiye’de her üç erişkinden birinin hipertansif olduğunu göstermektedir. Bu durumdaki kişilerin önemli bir kısmı, ekonomik olarak üretken kabul edilen orta yaş grubundadır. Dolayısıyla hem insan sağlığına yüklediği risk hem de ülke ekonomisine olan maliyeti nedeniyle erken tanı ve tedavi önemlidir.
Fiziksel inaktivite dahil olmak üzere yaşam tarzı faktörleri, hipertansiyon gelişiminde önemli değiştirilebilir risk faktörleridir. Epidemiyolojik çalışmalar, standart anti-hipertansif tedaviye ek olarak, düzenli fiziksel aktivitenin hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalıklar üzerine faydalarını kanıtlamıştır. Düzenli fiziksel aktivite, hastalık risklerini azaltmak ile beraber, hastalık ortaya çıktıktan sonra iyileşmeyi hızlandırma, hastalığın ilerleyişini yavaşlatma, yaşam kalitesini arttırma gibi etkiler göstermektedir. Kardiyak rehabilitasyon egzersizlerinin total mortaliteyi ve kardiyak mortaliteyi azalttığı görülmüştür. Buna göre, fiziksel aktivite ve diğer yaşam tarzı modifikasyonları (kilo verme, alkol tüketimini sınırlama, diyet ve sodyum alımı düzenlemesi, stres yönetimi) anti-hipertansif tedavi için; Amerika, Avrupa ve Dünya Sağlık Örgütü kılavuzlarının önemli bir bileşenidir. Sağlığı korumak ve aktif yaşam biçimini sağlamak için fiziksel aktivitenin ve egzersizin rolü giderek daha büyük önem kazanmaktadır.

Düzenli egzersiz, hipertansiyonun önlenmesinde ve tedavi edilmesinde ilk basamaklardandır.
Egzersizin etkisine en güçlü destek randomize kontrollü çalışmalardan gelir. Çok sayıda araştırma, düzenli egzersizin, hafif ve orta derecede hipertansiyonda kan basıncını ortalama 10 mmHg düşürdüğünü göstermektedir. Bu etki, hipertansif ilaçlarla elde edilen etki ile benzerdir. Ancak uzun dönemde sağlanacak faydalar çok daha fazladır. Popülasyonda ortalama diyastolik kan basıncında 2 mmHg'lik bir azalmanın bile hipertansiyon prevalansında % 17'lik bir azalmaya neden olacağı bildirilmiştir. Bu nedenle, kan basıncında mütevazı bir azalma bile halk sağlığı açısından önemli sonuçlar doğurabilir. Düzenli egzersiz ile beraber;

Egzersizin kan basıncı üzerinde etkileri hem akut dönemde hem kronik dönemde vardır. Dinamik egzersiz normal kişilerde sistolik kan basıncında artışa sebep olur. Hipertansiyonu olan bireylerde ise bu artış normalden fazladır. Diyastolik kan basıncı ise efor ile aynı kalır ya da çok az artar.
Akut etki: Egzersizden sonra kan basıncı değerleri istirahat kan basıncı değerlerinin 10-20 mmHg altına iner. Bu azalma, egzersizin şiddetine, süresine, tipine göre değişmek ile beraber yaklaşık 24sa içinde sonlanır. Kronik etki: Egzersize düzenli olarak devam edildikçe, kan basıncını düşürücü etkiler sonlanmadan devam eder.  Dinlenme kan basıncı düşüşünün yanı sıra fiziksel efor ve mental strese karşı da kan basıncı cevapları azalır.
Egzersiz eğitimi, koroner damarlarda ve iskelet kasını besleyen damarlarda yapısal ve fonksiyonel değişimlere neden olur. Arteriollerin genişleyebilirlik kapasitesini ve büyük arterlerin lümen çapını artırır. Sempatik nöral etkide azalma veya lokal vazodilatatör etkide artma ile periferik damarlanmanın vazokonstriktör durumunu azaltır. Bu mekanizmalar, parasempatik aktivitenin artması, adrenalin ve noradrenalin salınımının azalması ile dinlenme kan basıncının düşmesine katkı sağlar.

Diyabet, iskemik kalp hastalığı ve kalp yetersizliği gibi komorbid durumlar yeterince kontrol edildikten, gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra hipertansiyonu olan bireylere genellikle aerobik egzersiz (yürüme, koşma, bisiklet sürme, yüzme) önerilmektedir. Aerobik egzersiz, sistolik kan basıncında 5-8 mmHg, diyastolik kan basıncında 6-8 mmHg düşüş sağlayabilir. Egzersiz için önerilen frekans haftada 3 ila 7 gündür. Orta şiddetli (maksimum kalp hızının %50-65’i) egzersiz, yüksek şiddetli egzersizlere göre kan basıncını düşürmekte daha etkilidir. Belirgin bir değişim sağlanabilmesi için fiziksel aktivite süresinin gün başına 30-60 dakika olması gerekir. Minimum 10 dakikalık aralıklı seanslara bölünebilir.
 
Hipertansif bireylerin programına aerobik egzersiz eğitimine ek olarak büyük kas gruplarını kapsayan düşük-orta şiddetli kas kuvvetlendirme eğitimi eklenmelidir.  Üst ekstremiteler için egzersizin şiddeti bir maksimum tekrarın %30-60’ı, alt ekstremiteler için ise %50-60’ı değerinde olabilir. 10-15 tekrar içeren 1-3 set halinde uygulanabilir ve her program 8-10 egzersiz içermelidir.

Hipertansiyon hastalığı olan tüm bireylerin, hastalığın seviyesine göre düzenlenmiş bir fiziksel aktiviteyi yaşam tarzı haline getirmeleri önerilmektedir.