Çocuk resimlerinin dili

 
"RESİM, ÇOCUĞUN EN DOĞAL İFADE ARAÇLARINDAN BİRİDİR"

Çocuk Gelişimi Bölümü Öğr. Gör. Buse Kerigan, "Dilsel becerileri henüz tam anlamıyla olgunlaşmamış olan çocuk için resim yapmak; kendiliğinden gelişen, istemli bir davranıştır. Resim yaptırmak için çocuğu zorlamamıza gerek yoktur. Beyin gelişimi, çocukta sanatsal faaliyetlere doğal bir ilgi uyandırır. Çünkü, beynin yaratıcılık merkezi olan sağ lob; dilsel yetilerin ve analitik düşüncenin gelişmesini sağlayan sol loba göre daha önce ve hızlı gelişir (Cappacchione, 1991/2012). Yetişkinlerin bilinçaltı kaynaklı problemlerine inmek için, yeniden “çocuk gibi resim yapmaya” yönlendirilmeleri, çocuk resminin öneminin de altını çizer" dedi.

Çocukların ilk tanıştıkları sanatlardan biri resim sanatıdır denebilir. Çocuklar ellerine ilk geçen kalem ya da benzeri aletlerle hiç düşünmeden ilk karalamalarını yaparlar. Ve bu karalama; zaman geçtikçe değişir, gelişir, özgünleşir ve büyükleri imrendirecek düzeye yükselir. Çocuklar bu eğlenceli oyunu hiç kimsenin yönlendirmesi olmadan, kendi kendilerine severek ve isteyerek yaparlar. Ayrıca, kolay kolay yılmazlar, zorluklar karşısında pes etmezler.
Çocuklar resim yapmaları sırasında gözlemlendiğinde, tıpkı oyun oynarken olduğu gibi özgüvenlerinin ve heyecanlarının hiç azalmadan onları sürüklediği rahatça görülebilir. Böylece kendi dünyalarına giderler ve kendi çocuksu değerlerini resimlerine taşırlar. Gökaydın’a (2002:27-28) göre; çocuklarda güzellik, gerçek ve kendine güven duygusu, yetişkinlerin kavraması güç ölçülerini taklit etmekten çok kendi ölçüleri içinde serbest sayılabilecek bir atmosferde gelişir. Aynı amaç ve tutum her yaş düzeyi için geçerlidir. Cizek’e göre sanat öğretmenlerinin otoritelerini sağlayacak katı düzen ve kanunları ezberlemeleri yerine çocuklara karşı onların iç zenginliklerini olduğu gibi ortaya koyma hevesi verecek, anlayışlı ve sevgi dolu bir tutumları olmalıdır. Çocuklar yaratıcı doğarlar ve bu doğal sanat güçleri büyüklerin standartları taklit ettirilerek öldürülene kadar devam eder. Küçük bir çocuk kadar yetişkin bir genç için de, yaratıcılık neşeli bir maceradır. Bu macera, renkleri veya herhangi bir malzemeyi söylenmek istenen şeyi serbestçe anlatmak amacıyla ve kayıtsızca sürdürülen bir şekillendirme, bir araya getirme ve anlatım oyunudur.
Çocuklar gördükleri ve bildikleri şeyler hakkındaki düşünce ve duygularını sözcüklerle anlatmakta zorlanabilirler. Çocuklar sözcüklerle anlatamayacakları birçok şeyi resim yoluyla anlatabilirler. Başlangıçta bilinçsizce “karalamalar” olarak ortaya koydukları kendiliğinden oluşan bu çıkışlar zamanla anlamlı ifadeler kazanır. Anlam yüklü bu şekiller çocuğun dünyayı keşfine yönelik ilk bulgulardır. Resim için çocuk bir araç olmazken, resim çocuk için bir gelişim aracıdır (Artut, 2001; Atan, 2009). Resim yapmak, çocuk için sadece hoş vakit geçirme uğraşı değildir, zihinsel, sosyal ve estetik alanlarda gelişimi desteklemekte aynı zamanda bir öğrenme yaşantısı da sunmaktadır (Yavuzer, 1995; Can Yaşar ve Aral, 2008; 2009). Çocuklar resim malzemeleriyle belirli ölçütler çerçevesinde, ama tümüyle özgür çalışmalar yaptıkça, eleştirel düşünme ve sorun çözme yetisini kazanmaktadır. Sanat, çocuklara sorunların birçok şekilde çözülebileceğini öğretmektedir (Striker, 2005). Her yaşta doyurucu ve kişisel bir etkinlik olan sanat, dış dünyaya dair Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi 2012 1(2) 57 çocuğun farkına vardıklarının bir ifadesi olmasına rağmen, yaşamın korkuları ve eğlenceleri olan duyguları açıklamanın da bir yoludur (Lowenfeld ve Brittain, 1987; Can Yaşar ve Aral, 2009).
Resmin Sanatsal Gelişim Evreleri; karalama dönemi (2–4 yaş), şema öncesi dönem ( 4–7 yaş), şema dönemi ( 7–9 yaş ), gruplaşma (gerçekçilik) dönemi (9–11 yaş), görünürde doğalcılık dönemi (12–14 yaş) olmak üzere beş döneme ayrıldığını belirtmiştir.

Karalama aşaması (2-4 yaş)

• İlk yıllarda çocuk kağıt üzerine gelişigüzel birtakım çizgiler çizer.
• Kalemin beyaz bir kağıda bıraktığı iz(çizgiler) çocuklar için ilginç bir deneyimdir.
• İlk kez kalem kullanan bir çocuk için kalemin bıraktığı izler merak uyandırır. Bu çizgiler sayesinde çocuk «karalama» döneminde geçmiş olur.
• Bu dönemde henüz el-göz koordinasyonu oluşmadığından dolayı çizgilerin rastgele olduğu, bir amaca yönelik olmadığı dönemdir.
• Bu dönemde resimler daha çok oyun amaçlıdır.
• Kağıt üzerine gelişigüzel çizgiler, ilk olarak 10-12. ayda, daha sağlıklı olarak ise 18. ayda kendisini göstermeye başlar. Bu ilk işaret çocuğun gelişimi açısından önemli bir adım sayılır.
• Bu karalamalar çocuğun hem motor gelişimi (küçük motor hem de kendini ifade etme arzusunu yansıtması açısından çok önemlidir.
• Karalama evresinden önce çocuk, bir eşyanın üzerine ıslak parmağı ile çizdiği çizgilerle, kum üzerinde arkasından sopa çekerek yürüdüğünde meydana gelen çizgileri tren ya da yay olarak isimlendirir.
• Bu kağıt üzerinde yaptığı karalamaları ise tren ya da yol olarak isimlendirir.
• Yaşamın ilk yıllarında keşif aşamasında olan çocuk her şeye dokunur, bakar, inceler.
• Başlarda gelişigüzel olarak ortaya çıkan karalamalar, 1.5-4 yaş arasındaki dönemde yetişkinlerin de anlayabileceği şekilde çizgiye döner. Başlarda kontrolsüz olan karalamalar zamanla kontrollü hale dönüşür.

 
Şema öncesi aşama (4-7 yaş)

• Şema öncesi evresinde çocuk, canlandırmak istediği obje ya da kavramla ilişki kurma kaygısını yaşamaya başlar. Bu dönemde yaptıkları yeni resimler, yalnızca çocuk için değil, aynı zamanda anne-baba ve öğretmen için de önemlidir, çünkü; böylelikle ellerinde, çocuğun düşünme sürecinin somut bir kaydı bulunur.
• Karalama döneminden şema öncesi döneme geçerken ilk göze çarpan çalışmalar insan figürü olmaktadır.
• Bu resim girişimleri başta çok basittir.
• 3 yaş civarında başlayan insan figürleri, içinde ayrıntı bulundurmayan kocaman bir kafadan ibarettir.
• 4 yaş çocukları çöp adam evresine geçmiştir.
• Bu dönemde en sevdikleri çalışma insan figürü çalışmasıdır. Bu figürler şematiktir, resmi yapan çocuğun gördüğü şeyler üzerine odaklanmasıyla oluşur.
• 5 yaşlarında insanlar, evler ya da ağaçlar tanınmaya başlanır.
• 6 yaşlarında resimlerin konusu, kompozisyonu, sayfa üzerinde düzeni oluşmaya başlar. Bu dönemde çocuk resimleri hayallerle doludur. Renkler çok fazla ve farklı şekillerde kullanılabilir. Vücut oranları, onlar için önemli olan duruma göre gerçeğinden abartılı olarak büyük çizilebilir. Örn; çocuk ağacı pembe bulutları sarı çizmek isteniyorsa engellenmemelidir.

 
 
Şematik aşama (7-9 yaş)

• Yaklaşık 7 yaş civarında başlayan bu dönem «sadeleştirme-basitleştirme» dönemi olarak da belirtilmektedir.
• Şekil kavramının geliştiği bu dönemde çocuğun bir olayı ya da objeyi nasıl görüp değerlendirdiği, ona karşı yüklediği anlam şemanın oluşumunu belirler.
• İnsan figürlerindeki ayrıntılama artarak devam eder.
• Çocuk çizdiği insan figürlerinde sadece baş, gözde, kollar ve bacaklar olmadığını ağız, burun, kulak, diş, kirpik gibi detayların olduğunu fark eder.
• El-parmaklara kadar ayrıntılı çizimler başlamıştır.
• Kıyafetlerin düğme, süs, ip, boncuk gibi detaylandırmalarını da çizerler.
• Çocuğun bu dönemdeki en büyük başarısı mekânsal ilişkilerde belirli bir düzen oluşturmasıdır. Çocuk artık ağaç, ev, araba figürlerini birbirinden ayrı düşünmez, belirli bir plan dahilinde çizim yapmak ister.
• Çizdiği resimler içerisine figürleri bir olay-plan dahilinde yerleştirir.

 
Gerçekçilik aşaması (9-12 yaş)

• Bu dönemdeki çocuk artık toplumun bir üyesi olduğundan haberdardır ve bu haberdar oluşu çizgilerine yansımaya başlamıştır.
• Bu dönemdeki çocuğun daha önceki çalışmalarına oranla ayrıntılı çizgiler çizdiği ve daha gerçekçi bir yaklaşımda olduğu gözlenmektedir.
• Bu evrede çocuk, ayrıntıya ilgi duyarken, giderek resimlerini göstermekten hoşlanmaz, onları açıklamaz.
• Artık renkleri gelişigüzel seçmek yerine, gerçeğe uygun bir biçimde seçilmeye başlanmıştır.
• Bu dönemde çocuğun en büyük ihtiyaçlarından bir tanesi kendi kişiliklerini bulmaları, kendine güçlüklerinin farkına varmaları ve kendi grupları içinde kendi ilişkilerini geliştirebilmeleridir.
• Çocuk kendi çevresini ve çevresini oluşturan nesneler ve malzemeler ile içten ilişkisini keşfetme ihtiyacı vardır.
• Çocuk özgürlüğünü bırakmış, içinde yaşadığı toplumun zevk ölçütlerine uyma kaygısını benimsemiştir.
• Anatomiye uygun yapıda çizilmiş insan figürleri bol bol ayrıntılarla işlenir.

 
Görünürde doğalcılık aşaması (12-14 yaş)

• Ergenlikle örtüşen bir dönemi kapsamaktadır.
• Ergenlikle örtüştüğü için cinsel öğelerin büyük ölçüde belirginleştiği söylenebilir.
• Oranlarda boyut kadar derinlikte sağlıklı bir şekilde verilmeye başlanır.
• Nesneler orantılıdır.
• Çocuklar ergenliğin başlangıcındaki bu dönemde giderek çevrenin farkındadır.
• Renk farkındalığından haberdar oldukları için renkleri çok iyi kullanırlar.