Erken Müdahele Nedir?
Erken müdahale, yaşamın ilk beş yılı içinde başlatılan, bir dizi gelişmeyi sağlamak için sistematik ve planlı bir çapa olarak tanımlanmıştır.
IDEA’ya göre erken müdahale hizmetleri doğumdan üç yaşına kadarki sürede fiziksel, bilişsel, iletişimsel, sosyal, duygusal veya uyumsal gelişim alanlarında gecikmesi olan ya da gelişimsel gecikme olasılığı yüksek olan bir duruma ilişkin tanı almış olan çocukların gelişimsel gereksinimlerinin karşılanması için tasarlanmıştır. Erken müdahale programları, çocuğu yapılandırılmış deneyimlerle doğrudan, çocuğa ilgi gösteren çevreyi geliştirerek de dolaylı şekilde etkileyerek çocukların gelişimlerini destekler ve fiziksel, bilişsel, duygusal sınırlılıklar ve kaynak sınırlılıklarının etkilerini en aza indirmeyi amaçlar (Erdiller, 2010; Karoly, Kilburn ve Cannon, 2005). Erken müdahale programlarının hedef kitlenin özelliklerine göre hazırlanması programın etkililiği açısından önem taşımaktadır. Müdahalenin hedef kitlesi belirlenirken tek ebeveynliğe, etnik kökene, sosyoekonomik düzeye, düşük eğitim düzeyine, madde bağımlılığına, annenin yaşına ya da diğer özelliklerine göre farklı türde aileler tespit edilebileceği gibi gelişimsel açıdan yüksek riske sahip (düşük IQ gibi), düşük doğum ağırlığı ile dünyaya gelmiş ya da gelişimsel yetersizlikleri olan çocuklar da tespit edilebilir (Karoly ve ark., 2005).
Türkiye’de 2010 yılı itibariyle toplam nüfusun %10,12’si 5 yaş ve altındadır. Bu çocukların yaklaşık %63’ü kentte, %37’si ise kırsal kesimde yaşamaktadır. Ayrıca 2008 yılı verilerine göre de 0-19 yaş arasındaki yoksul çocukların %28,8’i okul öncesi çağa denk gelen 0-5 yaş arasındadır (UNICEF, 2013).
Her yıl dünyaya gelen bebeklerin 1/5’i gelişim geriliği riski taşımaktadır. Bu bebeklerin 1/4’ü 5 yaşında önemli gelişimsel gecikmelerle karşı karşıya kalmakta, %20-30’u ise uyaran eksikliği gibi sosyal ya da ailesel nedenlerle özel eğitim servislerinden yararlanmaktadır (Derrington, Shapiro ve Smith, 1999). Ülkemizde ise her yıl yaklaşık olarak 1,5 milyon bebek dünyaya gelmektedir (Sola ve Diken, 2008; TÜİK, 2010). Bu bebeklerin %3,7’sinin gelişim ile ilgili bir problemi olduğu ve %10’unun düşük doğum ağırlığı ve benzeri nedenlerle gelişim geriliği riski taşıdığı saptanmıştır (Yeşinel, 2006).
Erken müdahale kapsamında üç önleme düzeyinden bahsedilir. Birincil önleme çalışmalarının amacı gelişimsel bozukluk oluşumunu azaltmaktır. İkincil önleme çalışmalarının amacı bozukluğun derecesini azaltmak ve sürekliliğini kısaltmaktır. Üçüncül derece önleme çalışmalarında amaç ise, bozukluğun zorluklarını önlemek veya azaltmaktır. Erken müdahale kapsamına girenler; gelişimsel gecikmesi olan çocuklar, var olan risk durumundaki çocuklar, biyolojik risk durumundaki çocuklardır.
Yoksulluk ve diğer çevresel faktörler dolayısıyla risk altında bulunan veya gelişimsel gecikmesi olan çocukların desteklenmelerini amaçlayan erken müdahale programları, genel olarak iki temel düşünceye dayanmaktadır. Birincisi erken deneyim, sonraki gelişim aşamaları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Doğumdan 3 yaşa kadar olan dönem, gelişmede kritik dönemdir ve yaygın olarak kabul edildiği üzere, zekâ sabit olmayıp gelişmektedir. Ancak çocuklar için gerekli olan uyaranlar sağlanmadığında, ulaşmaları beklenen potansiyel gelişimlerine ulaşamamaktadırlar. İkincisi ise yoksul anne-babalar, kaynaklara ulaşmadaki yetersizlikten dolayı çocuklarının bilişsel ve dil gelişimi için uyaran sağlamada ve desteklemede yetersiz kalmaktadırlar.
Erken çocukluk döneminde uygulanan müdahale programlarının hepsi çocukların ihtiyaçlarını gözetmektedir. Bu programlar ortak bir amacı paylaşmalarına rağmen çocuklara ve ailelere sunacakları hizmetlere göre ve her programın geliştirmeyi hedeflediği sonuçlara dayanan tasarıma göre farklılık göstermektedir. Bazı programlar yalnızca çocukları okula hazırlamak için eğitimsel hizmetler sağlarken bazıları doğumdan önce, hamile anneyi hedeflemekte; bazıları da ailenin bütünsel işlevi ile ilgilenerek çocuklara ve ailelerine birlikte hizmet sağlamaktadır (Karoly ve ark., 2005). Erken müdahale programlarının hedef kitlenin özelliklerine göre hazırlanması programın etkililiği açısından önem taşımaktadır. Müdahalenin hedef kitlesi belirlenirken tek ebeveynliğe, etnik kökene, sosyoekonomik düzeye, düşük eğitim düzeyine, madde bağımlılığına, annenin yaşına ya da diğer özelliklerine göre farklı türde aileler tespit edilebileceği gibi gelişimsel açıdan yüksek riske sahip (düşük IQ gibi), düşük doğum ağırlığı ile dünyaya gelmiş ya da gelişimsel yetersizlikleri olan çocuklar da tespit edilebilir (Karoly ve ark., 2005).
Çocuklarda gelişmenin izlenmesi, normalden sapmaların erken tanınabilmesi için gelişimsel tarama testlerinin düzenli olarak kullanılması önemlidir. Bu testler gelişimsel gecikmesi olan çocukları, biyolojik risk durumundaki çocukları, var olan risk durumundaki çocukları tespit etmemizi sağlamaktadır. Tespit edilen çocuklara yönelik transdisipliner çalışma (Çocuk gelişimciler nöroloji, odyoloji ve dil konuşma bozuklukları, fizik tedavi, çocuk ruh sağlığı uzmanları ile transdisipliner çalışma yürütür.) ile erken müdahale programları hazırlanmalıdır.
KAYNAKÇA
Erdiller, B. Z. (2010). Erken çocukluk eğitiminde temel kuram ve yaklaşımlar. H. İ. Diken (Ed.), Erken çocukluk eğitimi içinde (s. 56-90). Ankara: Pegema Akademi.
United Nations International Children’s Emergency Fund. (2013). Toplum temelli erken çocukluk hizmetleri sunumu kılavuzu. Ankara: UNICEF Türkiye Ülke Ofisi.
Sola, C. ve Diken, İ. H. (2008). Gelişimsel gerilik riski altındaki prematüre ve düşük doğum ağırlıklı çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9(2), 21-36.
Karoly, A. L., Kilburn, R. M., & Cannon, J. (2005). Early childhood interventions, proven results, future promise. Santa Monica: Rand Corporation.
Yeşinel, S. (2006). Çok düşük ağırlıklı riskli prematürelerin somatik gelişimlerine etki eden faktörler (Uzmanlık tezi, Sağlık Bakanlığı Bakırköy Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul).
Morkoç, Ö. Ç., & Acar, E. A. (2014). 4-5 yaş grubu çocuklarına yönelik çok amaçlı erken müdahale programı’nın etkililiğinin belirlenmesi. Web Sitesi: www. kuyeb. com, 7, 2015.
Derrington, T., Shapiro, B., & Smith, B. (1999). The effectiveness of early ıntervention services (Unpublished manuscript). Hawaii: University of Hawai’i Center for Excellence in Developmental Disabilities.
Arş. Gör. Çağla Duran
