“Detoks” kelimesi diyet yapanlara cazip gelen bir sözcük olsa da bu tür diyet önerilerinin bilimsel temeli olup olmadığı konusunda hem bireyler hem de bu diyetleri öneren sağlık profesyonelleri şüpheci olmalıdır. Bu yazıda detoks diyetlerle ilgili düşünülmesi gereken önemli hususlara ve potansiyel sonuçlarına değineceğiz.
“Detoks Diyet” nedir ve bu diyetler neden insanlara cazip gelir?
Detoks diyetlerin öne sürülen temel amacı vücuttan toksinlerin uzaklaştırılmasıdır. Bu diyetlerin uygulayıcıları ve savunucuları detoks diyetler sayesinde daha iyi kilo verdiklerini ve sağlıklarının geliştiğini iddia etmektedir. Peki bu konuda beslenme bilimi literatürü bize ne söylemektedir?
1-) Detoks diyetler yüksek miktarda sebze ve meyve tüketimini teşvik edebilir, çünkü bu diyetlerde çoğunlukla sebze – meyve içeren tarifler kullanılır. Bu durum detoks diyetlerin pozitif tek yönü olarak düşünülebilir. Ancak unutulmaması gerekiyor ki sebzeleri ve meyveleri suyunu sıkmadan, blenderden geçirmeden bütün olarak tüketmek daha fazla lif alımına yardımcı olur. 1 bardak meyve suyu ile alınan lif miktarı, o meyve suyu için kullanılan meyvelerin bütün yenilmesine kıyasla çok daha azdır. Bir başka örnek olarak, sebze suyu içerek bir öğün geçirmek yerine mevsim sebzeleriyle büyük bir salata hazırlamak daha fazla lif almaya yardım eder ve daha doyurucu olur. Lifin yanısıra çiğnemenin tokluk hissinin gelişmesine yardımcı başka bir faktör olduğu düşünülmektedir.
2-) Detoks diyetler oldukça çok düşük kalorilidir, çünkü bu diyetlerde normalde tüketilen ve günlük enerjinin yaklaşık yarısını oluşturan ekmek ve tahıl grubu yiyecekler kısıtlanır. Çok düşük kalorili bir diyette kalori kısıtlaması sağlandığı için kilo kaybı beklenen bir sonuçtur. Sadece kilo kaybına bakılarak detoks diyetlerin etkin olduğunu söylemek doğru olmaz, çünkü bu sonuç kalori kısıtlaması yapılan başka diyetlerle de sağlanabilir.
2015 yılında ait Journal of Human Nutrition and Dietetics isimli dergide yayınlanan bir derlemede detoks diyetlerin toksin eliminasyonunda etkin olup olmadığı araştırılmıştır. Derlemenin bazı sonuçları aşağıdaki gibidir:
-
“Bazı yiyeceklerin detoksifikasyon işlemine yardımcı olduğunu ileri süren çalışmalar olsa da bunlar çoğunlukla hayvanlar üzerinde yapılmış çalışmalardır.
-
Bu zamana kadar yapılan çalışmalar gözden geçirildiğinde insanlar üzerinde yapılmış ve detoks diyetlerin etkin olduğunu gösteren bir randomize kontrollü çalışma bulunmamaktadır.”
Kıssadan hisse: Detoks diyetlerin etkin olduğunu iddia edebilmek için önce bu konuda yapılmış ve güçlü kanıtlar sunan çalışmalara ihtiyaç vardır. İngiltere Diyetisyenler Derneği de detoks diyet uygulamalarını “efsane” olarak tanımlamaktadır.
3-) Detoks diyetlerle meydana gelen hızlı kilo kaybının vücut glikojen deposunda azalma olduğu için su ve kas ağırlıklı olduğu bilinmelidir. Sağlıklı kilo kaybının çoğunlukla yağdan olması önerilir. Üstelik, hiçbir sağlık otoritesi hızlı kilo kaybını önermez. Sağlıklı kilo kaybı miktarı beslenme rehberimiz olan TÜBER’de belirtildiği üzere haftada 0.5 - 1 kg’dır.
4-) Detoks diyetlerin bazı potansiyel zararları da mevcuttur. Başka bir deyişle, zayıflamak uğruna yapılan diyetlerle bireyler sağlığını bozabilir, kaş yaparken göz çıkarabilir. Özellikle yüksek miktarda ıspanak içeren yeşil detoks içecekler ıspanağın bir komponenti olan okzalat sebebiyle böbrek problemlerine sebep olabilir. İlaveten, hızlı kilo kaybı safra kesesi taşı oluşumunu da tetikleyen bir unsurdur.
2018 yılında American Journal of Kidney Diseases isimli dergide yayınlanan vaka raporunda, bazı risk faktörlerine de sahip olan ve yeşil detoks içecek tüketimi sonucu okzalat nefropatisi geliştiren 65 yaşında kadın hasta ele alınmıştır. Vakadan elde edilen bulgular:
-
“Detoks yapmadan önce normal böbrek fonksiyonu olan hastada akut böbrek hasarı gelişmiştir ve klinik durumu son dönem böbrek hastalığına kadar ilerlemiştir.”
-
“Bu tür meyve sularının tüketimi, oksalat emilimini arttırır, bu da önceden belirlenmiş risk faktörleri olan hastalarda hiperoksalüri ve akut oksalat nefropatisine neden olur.”
-
“Meyve suyunun artan popülaritesi nedeniyle hem hasta hem de doktorların kronik böbrek hastalığı, gastrik bypass ve antibiyotik kullanımı gibi risk faktörleri olan duyarlı bireylerde akut oksalat nefropati potansiyeli konusunda daha fazla farkındalığa sahip olmaları önemlidir.”
Sonuç olarak, yeşil detoks içecekler çoğunlukla ıspanak gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler içermektedir ve bu sebzelerde bulunan yüksek miktardaki okzalat, okzalat nefropatisi olarak adlandırılan böbrek problemi için tetikleyici bir unsur olarak düşünülmektedir. Ancak bu durum kış mevsiminde haftada 1-2 kez tüketilen ıspanak yemeğiyle karıştırılmamalıdır. Bu tür diyet programları sağlıklı beslenme programına kıyasla daha fazla yüksek okzalat yüküne sahip olabilir.
5-) Detoks diyetler çoğunlukla standarttır, kişiye özel planlanmaz. Bu yüzden zayıflamak ve uzun vadede kilolarını korumak isteyen bireyler, bu tür uygulamalar yerine kilo almalarına sebep olan yaşam tarzı faktörlerini belirleyip, bunlara yönelik çözümler üretmelidir. Çünkü mevcut literatüre göre başarılı kilo kaybı ve kilo yönetimi ancak kalıcı yaşam tarzı değişimiyle mümkündür ve sağlıklı beslenme önerileri arasında detoks diyetlerin yeri yoktur.
Kaynak:
1-) “Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence” J Hum Nutr Diet. 2015 Dec;28(6):675-86. doi: 10.1111/jhn.12286. Epub 2014 Dec 18.
2-) Food Fact Sheet: Detox Diets, BDA.
https://www.bda.uk.com/foodfacts/detoxdiets.pdf
3-) Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER) 2015,
https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/10915,tuber-turkiye-beslenme-rehberipdf.pdf
4-) "Green Smoothie Cleanse" Causing Acute Oxalate Nephropathy.” Am J Kidney Dis. 2018 Feb;71(2):281-286. doi: 10.1053/j.ajkd.2017.08.002. Epub 2017 Dec 6.
