Beden kitle indeksi formülü ucuz, pratik ve hızlı olması sebebiyle oldukça avantajlıdır. Ancak bir dezavantaj olarak beden kitle indeksi vücudun yağ dağılımı hakkında bir bilgi vermez. Halk arasında da yaygın olarak bilindiği üzere bel çevresi yağlanmanın yüksek olması “elma tipi şişmanlık” olarak tanımlanır; vücudun alt bölümlerinde (örneğin kalça bölgesinde) belirgin bir şekilde görülen obezite ise “armut tipi şişmanlık” olarak adlandırılır. İkisi arasında karşılaştırma yaptığımızda organ çevresi yağlanmaya işaret eden elma tipi şişmanlık kalp hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, karaciğer yağlanması bakımından daha riskli bir durumdur.
Beden kitle indeksine ilaveten bireylerin bel çevresi ölçümünün alınması organ çevresi yağlanma durumunu göstermede kullanılır. Bu ölçüm yapılırken ölçümü alınacak kişi ayakta iken sağ tarafında en alt kaburga kemiği bulunur ve işaret konulur. Kalçada ise kalça kemik çıkıntısı (iliyak) bulunur ve işaretlenir. İki işaretin arası orta nokta bulunur ve bulunan noktadan geçen bel çevresi ölçümü yapılır. Ulusal Beslenme Rehberimiz olan TÜBER’e göre bel çevresinin kadınlarda 88 cm, erkeklerde ise 102 cm ve üzeri olması sağlık için tehlikelidir. Bu üst limitleri trafik lambası gibi “kırmızı” olarak düşünebiliriz. İdeal olan değerler ise kadınlar için 80, erkekler için 94 cm ve aşağısı bel çevresi değerine sahip olmaktır.Bel çevresine ek olarak bel/kalça oranı, bel/boy oranı gibi antropometrik ölçümler ve oranlar da sağlık risklerini değerlendirmede kullanılır.
Geçtiğimiz ay JAMA’da yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar normal kiloya sahip olup bel çevresinin yüksek olmasının sağlık için bir risk oluşturup oluşturmadığına bakmışlardır. 156 624 kadının verilerinin incelendiği bu çalışmada katılımcıların hem beden kitle indeksi hem bel çevresi ölçümleri alınmıştır ve bireylerin sağlık durumları arasında karşılaştırma yapılmıştır. Çalışmanın sonuçları şu şekildedir:
-
Normal kilolu olmasına rağmen bel çevresi yüksek kadınların (BKI: 18.5-24.9 ve bel çevresi >88 cm) kalp damar hastalığına yakalanma ve genel ölüm riski hem normal kilolu olup hem de bel çevresi ideal değerler aralığında olan kadınlara (BKI: 18.5-24.9 ve bel çevresi<88 cm) kıyasla belirgin düzeyde daha yüksektir.
-
Beklendiği üzere hem obezite hem de bel çevresinin yüksek olması (BKI: >30 ve bel çevresi> 88 cm) sağlık için en yüksek risk oluşturan durumdur.
-
Sadece beden kitle indeksine bakmak organ çevresi yağlanmayı belirlemede yetersizdir ve bireylerin sağlık risklerini belirlemede eksik kalmaktadır.
-
Bireylerin kilo ve sağlık durumlarını değerlendirirken beden kitle indeksi ve bel çevresi birlikte değerlendirilmelidir.
Sonuç olarak, bireyler için ideal olan sağlıklı bir vücut ağırlığına sahip olup vücut yağının da dengeli bir şekilde dağılmasıdır. Başka bir deyişle hem beden kitle indeksi 18.5- 24.9 aralığında olup hem de bel çevresi kadınlar için 88, erkekler için 102 cm aşağısında olmalıdır. Normal vücut ağırlığına sahip olup vücut yağı çoğunlukla bel bölgesinde olan bireyler de sağlık bakımından yüksek riske sahiptir. Bu sebeple zayıflamayı hedefleyen bireyler sadece kilo kaybına değil, aynı zamanda bu kilo kaybının bel bölgesinden olmasına odaklanmalıdır.
